Bazeia ba relatoria ka estetmentu husi IV Guvernu Konstituisional liu husi Ministeriu Finança kona ba situasaun ekonomia rai laran ne’ebe informa ba publiku katak ita nia kresimentu ekonomia sa’e ba pursentu 12.8 % ne’ebe kuaze matenek nai’n sira inklui guvernu orgulho, kontenti no hamnasa ho mudança ida ne’e, maibe ba povu simples ne’ebe lahatene buat ida sira sinti triste, halerik ba kresimentu ida ne’e tamba kresimentu ida ne’e la fo’o rezultadu diak ba povu sira realidade hatudu katak rendimentu povu ekonomia agrikultura laiha mudança signifikativu no la responde ekonomia povu nian iha kresimentu ekonomiku ida ne’e, hakerek nai’n koko atu analiza kresimentu ekonomiku ne’ebe guvernu deklara sa’e ba 12.8% katak tipo kresimentu ida ne’e kategoria naktaka (Pembangunan ekonomi Tertutup) ne’ebe halai liu ba konteks merkadu financial ho fileira politika fiscal (kontekstu makro ekonomia) tamba kuandu ita koalia kona ba kresimentu ekonomia nasaun nian ita tengki analiza ba iha kategoria rua mak ida kresimentu ekonomia “tertutup” no kresimentu ekonomia nakloke (Terbuka) agora kresimentu ekonmia ba periodu ida ne’e nian tama iha primeiru kategoria (Pembangunan Ekoniomi Tertutup) tamba ita nia alokasaun orsamentu aggregate (Pengeluaran Pemerintah) ba deit kompahnia, importadores, ema estrangeiros sira nia liman deit, kresimentu ne’e akontense tamba guverno aloka orsamentu bo’ot liu maibe nia impaktu direkta ba povu agrikultura ki’ik liu.
Kresimentu ekonomiku periodu ida ne’e la’o iha fileira ida ne’e tamba guvernu nia politika hasai ou aloka orsamentu barak liu. Alende guvernu hasai orsamentu barak liu ba iha merkadu finançeiru (Secara Fiscal) maibe laiha kontrolasaun ho fileira moneter (Kebijakan Moneter) ida ne’e susar teb-tebes ba ita atu trava osan ne’ebe sirkula ba rai liur ita konsidera ida ne’e difisil tamba ita sidauk iha osan rasik hodi hari’i Banco Sentral hodi nune’e iha fileira moneter ne’e ita bele kontrola.
Maibe iha meius balun ne’ebe ita bele uza hodi hola aksaun ba orsamentu ne’ebe barak liu halai ba rai liur mak purjemplu ita bele reduz volume importasaun liu-liu sasan nesesidade baziku (Fo’os) hodi hasa’e volume produsaun agrikula ka produtu lokal bele mos fo’o impaktu direkta ba volume eksportasaun ne’ebe surplus no ba futuru bele responde nesesidade ekonomia povu nian.
Tuir lolos osan lubuk ne’ebe guvernu aloka ne’e impaktu masimu tengki ba ekonomia povu nian ne’ebe sei fraku, kestaun guvernu aloka osan tuir hau nia hare ladun problema soke orsamentu ne’e tengki ba liu sasaran ou targetu ne’ebe iha purjempu: ita hakarak dezemvolve produsaun rai laran nune’e bele fo’o vantazem kria surplus ba kresimentu ekonomia ne’ebe nakloke (Pembangunan Ekonomi Terbuka) tengki tau iha ne’eba duni ou ita hakarak hatu’un volume importasaun ne’ebe defisit hodi hasa’e eksportasaun ne’ebe surplus entaun ita tengki hasa’e produsaun rai laran hodi nune’e bele muda ekonomia povu nian hodi nune’e hasa’e mos kresimentu ekonomia ne’ebe reprezentantivu. Politika hafakar osan iha kondisaun ekonomia ida hanesan ne’e mai hau sensitivu liu tamba ita nia planu stratejiku hodi proteze sirkulasaun orsamentu iha rai laran ne’ebe kada tinan-tinan guvernu aloka sidauk iha planu konkretu, orsamentu ne’ebe guvernu aloka ba politika pakote referendum ne’e parte ida ne’ebe fo’o influensia ekonomia povu iha futuru hanesan hadi’a Estrada, ponti iha area rurais sira atu nune’e ba oin karik orientasaun produsaun agrikula povu nian iha merkaduria bele iha mudansa tamba kondisaun estrada bele fasilita ona sira, iha orsamentu pakote referendum ida ne’e iha osan oituan liu mak konsege monu iha komunidade sira nia liman liu-liu ba sira ne’ebe momentu iha politika implementasaun sira servisu iha projektu ka kompanhia sira maibe nafatin osan barak mak ba liur tamba material konstruksun barak liu mak ita importa husi rai liur iha parte ida fali osan lubuk bo’ot ne’ebe guvernu hasai ne’e nafatin ba kompanhia, ema importadores, funsionarius sira maibe atu ba liu povu ki’ak sira ne’e laiha tamba ne’e mak mai hau nia hare katak kresimentu ekonomia ne’e sa’e maibe impaktu signifikativu ba povu sira nafatin mamuk, pior liu mak guvernu la justifika indikadores saida mak hamosu kresimentu ekonomia sa’e ba pursentu 12.8% iha periodu ida ne’e karik guvernu nia indikador mak fakar osan barak liu ou tamba implementasaun politika pakote referendum hau hanoin karik ida ne’e, atu ses husi ida ne’e karik la iha tamba kondisaun ekonomia povu kiak sira laiha mudança produsaun agrikula entermus de ekstensifikasaun, intensfikasaun, no diversifikasaun sidauk sufisiente, ida fali folin produsaun povu nian sidauk sufisiente, orientasaun produsaun iha merkadu liu-liu atu ba eksportasaun sei minimu liu no mos kampu trabalho ba sira ne’ebe buka servisu no kategoria servisu (Angkatan kerja) sei minimu kestaun hirak ne’e akontense tamba ita nia planu ezekusaun orsmnetu spesifikamente entermus de merkadu finançeiro kada periodu laiha, ida fali sektor interligadu sira ne’e ita ladun hare didiak purjemplu impaktu orsamentu husi periodu ida ba sektor targetu hirak mak iha benefisiariu, sektores hirak mak iha preoridade, sektor hirak ne’ebe mak besik ona atu hamosu rendimentu ka lukru seluk, sektores ne’ebe mak iha ligasaun ne’ebe kategoria nesesariu para atu tau osan hodi dezemvolve no orsamanetu nominal kada programa periodu persiza hare didiak kona ba impaktu direkta ba povu sira.
Simplesmente atu hateten katak entermus de formulasaun husi prespetiva generalidade kresimentu ekonomia hare’e husi nia formulasaun iha aspektu rua (2) mak aspektu makro no aspektu mikro katak husi aspektu makro guverno fiskaliza orsamentu, tau lei tributaria no leis oi-oin atu garante lala’ok ekonomia iha rai laran liu-liu guvernu aplika investimentu domestiku no investimentu merkadu financeiro kona ba fundus petrolifeiro iha orsamentu geral do estadu no orsamentu reaktifikativu, agora husi aspektu mikro ita iha problema oi-oin liu-liu hare husi politika guvernu alokasaun orsamentu iha investimentu domestika no investimentu merkadu finançeiro husi investimentu domestiku orsamentu nafatin ba iha kompanhia bo’ot (Lokal no Nasional), no internasional sira ne’ebe fo’o benefisiariu nafatin ba kapitallista sira e aliende fo’o impaktu mos ba iha politika investimentu merkadu fiançeiro katak orsamentu la to’o sirkula iha area rurais kadaves ita ba iha aldeia, ka suco ita la hetan osan sirkula iha ne’eba entermus de mikro ne’e kestaun ida mai ita, hakerek nain hanoin katak ida ne’e kestaun ida tamba emprinsipiu politika estadu ka guvernu ne’ebe deit ita ne’ebe ho linha gerais katak hakarak (Prospektu) povu moris iha kondisaun ekonomia ka sistema ekonomia garantidu ba sira nia moris lor-loron. Entaun laos ita hare husi parte ida deit iha klaran no leten maibe tengki kreisimentu ekonomia ne’ebe mai husi kraik katak kresimentu ekonomia nia impaktu mai husi mudança ekonomia povu nian iha kraik liu la’os ita hare deit husi klaran katak kumpanhia iha ona osan, progresivu ona ita mos halo ona pakote referendum ne’ebe ida mak bele rerezenta kresimentu ekonomia em-jeral ne’e lalos.
Atu atinzi kresimentu ekonomia ne’ebe nakloke (Pertumbuhan perekonomia terbuka) husi aspektu mikro persiza review fila fali strategia politika mikro ne’ebe guvernu adopta durante ne’e, tamba osan barak mak guvernu aloka deit ba kompanhia, maibe atu investe ba iha povu nia aktividades ekonomia (negosiu) ne’e sei minimu purjempu atu aloka ba grupo koperativas hanesan: Industria, agro-bisnis, koperativas, grupo agrikultura, no grupo organizadu sira. Hodi nune’e osan ne’e metin iha sira nia liman bele mos sirkula metin iha rai laran sei la’e orsamentu kada periodu hasai barak maibe nia rezultadu la signifikante tamba osan nafatin tu’un ba rai liur ita nafatin kontenti ho kresimentu ekonomia tertutup ne’ebe laiha impaktu direkta ba povu sira, persiza politika ekonomia, politika finançeiro ne’ebe diak hodi proteze nafantin ita nia orsamentu ne’ebe ita aloka ona ba merkadu financeiro (Pasar Keuangan) no persiza analiza ka studu ida kona ba partisipasaun povu nian ba dezemvolvimentu ekonomia inisiativa, komitmentu povu nian liu-liu sektor privadu sira nune’e ita nia orsamentu ne’e aloka ba povu sira mos pelumenus iha impaktu positivu.
Sem comentários:
Enviar um comentário